آیا می‌دانید گزگز و “سوزش پا در بیماران دیابتی” می‌تواند اولین نشانة آسیب عصبی جبران‌ناپذیر باشد؟! نوروپاتی دیابتی به‌آرامی اعصاب پاهای شما را از بین می‌برد و اگر درمان نشود، منجر به زخم‌های عفونی، قطع عضو و حتی مرگ خواهد شد! بسیاری از بیماران با بی‌توجهی به این علائم، زمانی به متخصص سوزش کف پا مراجعه می‌کنند که دیگر دیر شده است. آیا شما هم این خطر را نادیده می‌گیرید؟ اگر دیابت دارید و در پاهای خود احساس سوزش، بی‌حسی یا درد دارید،همین امروز باید اقدام کنید!
یکی از اصلی‌ترین دلایل بروز سوزش در پای بیماران دیابتی، آسیب‌های عصبی می‌باشد و نادیده‌گرفتن آن می‌تواند عواقب و عوارض خطرناکی بر روی عصب‌ها داشته باشد. در مقاله حاضر قصد داریم پیرامون آسیب عصبی ناشی از نوروپاتی‌های دیابتی و شایع‌ترین علائم آن یعنی سوزش کف پا و دیابت صحبت کنیم.
فهرست مطالب
- آشنایی با سوزش پا در بیماران دیابتی
- سوزش کف پا و دیابت چه ارتباطی با یکدیگر دارند؟
- با علائم سوزش پا در بیماران دیابتی آشنا شوید
- چگونه می‌توان سوزش پا در بیماران دیابتی را تشخیص داد؟
- چه درمان‌هایی برای سوزش پا در بیماران دیابتی توصیه می‌شود؟
- دیگر روشهای درمانی برای کمک به رفع سوزش پا
- از سوزش پا در بیماران دیابتی چگونه پیشگیری کنیم؟
- سخن پایانی
آشنایی با سوزش پا در بیماران دیابتی
احساس سوزش در پا در بین بیماران دیابتی عارضه شایعی است که در اصطلاح علمی به آن نوروپاتی محیطی می‌گویند. منظور از نوروپاتی در واقع آسیبی است که به پایانه‌های عصبی میکروسکوپی در دست‌وپا، به‌خصوص در پا وارد می‌شود. البته نمی‌توان گفت که این بیماری تنها مختص افراد مبتلا به دیابت است؛ اما بیشتر در گروهی رخ می‌دهد که سال‌ها می‌شود که درگیر دیابت هستند.
آنچه در مورد سوزش کف پا و دیابت بیشترین مشکل را ایجاد می‌کند این است که نوروپاتی در بسیاری از این افراد هرگز تشخیص داده نمی‌شود. نکته اینجا است که این اختلال به‌راحتی درمان‌پذیر نیست و تشخیص دیرهنگام آن می‌تواند باعث پیشرفت علائم و اذیت‌شدن بیمار شود. درمان‌هایی که برای این بیماری انجام می‌شود تنها جلوگیری از پیشرفت و البته کاهش علائم موجود است.
نوروپاتی به‌صورت کلی به معنای آسیب رسیدن به اعصابی است که در اثر ابتلا به دیابت روی داده است؛ اما اگر در این آسیب دست‌وپا درگیر شوند به آن نوروپاتی محیطی گفته می‌شود.
سوزش و التهاب پا در مریض‌های دیابتی بیماری مزمنی است که در طول زمان رشد کرده و پیشرفت می‌کند و هر چه تشخیص به تأخیر بیفتد علائم و نشانه‌های آن تشدید می‌شود. نادیده‌گرفتن این بیماری باعث می‌شود فرد در معرض بروز زخم‌های باز پوستی باشد که به‌سرعت دچار عفونت شده و در اثر رشد دیگر بهبود پیدا نمی‌کند. در بسیاری از افراد گاه پیشرفت بیماری تا قطع یک عضو (معمولاً پاها یا انگشتان) پیش می‌رود.
به همین دلیل یکی از مهم‌ترین نکاتی که بیماران مبتلا به دیابت باید توجه کنند، بررسی منظم پاها و حفظ بهداشت آن‌ها می‌باشد، تا از وقوع این مسائل ناگوار پیشگیری کنند.
سوزش کف پا و دیابت چه ارتباطی با یکدیگر دارند؟
دلایل مختلفی وجود دارد که می‌تواند باعث احساس سوزش پا در بیماران دیابتی شود. بااین‌حال دلیل عمده همه آن‌ها کنترل ضعیف سطح قند خون می‌باشد. یکی از مهم‌ترین دلایل این است که اگر برای مدتی طولانی گلوکز خون بالا باشد می‌تواند در رگ‌ها رسوب کند. نه‌تنها خود گلوکز اعصاب را تحت تاثیر قرار می‌دهد؛ بلکه گرفتگی رگ‌ها نیز مانع از خون‌رسانی صحیح به اعصاب محیطی پاها شده و در نتیجه اعصاب با مشکلاتی روبرو می‌شوند.
همان‌طور که پیش از نیز شرح دادیم تجمع گلوکز خون برای مدتی طولانی می‌تواند باعث آسیب به اعصاب شود. به این اعصاب در اصطلاح پزشکی فیبرهای C گفته می‌شود که می‌توانند نه‌تنها به فرد کمک کنند تا درد یا لمس را احساس کند؛ بلکه باعث عملکرد غیرارادی مانند تعریق هم می‌شوند. زمانی که فیبر سی آسیب ببیند عملکرد خودمختار ازکارافتاده و تعریق و کنترل دما انجام نمی‌شود در نتیجه پا خشک مانده و کم‌کم ترک می‌خورد. در نتیجه شخص احساس ناگواری را در پوست خود تجربه می‌کند.
هایپرگلیسمی یا تجمع قند خون می‌تواند منجر به دو اتفاق مختلف در اعصاب شود. زمانی که قند تجزيه می‌شود ماده‌ای به نام پلیول باقی می‌‌ماند. افزایش پلیول و همچنین بالارفتن استرس اکسیداتیو به اعصاب، از طرفی هایپرگلیسمی، همگی باعث می‌شوند مواد شیمیایی دیگری نیز خود را به انتهای اعصاب برسانند. یکی از این مواد سوربیتول است که می‌تواند مقاومت به انسولین را در بیمار بالا برده و رسوبات بسیار خطرناکی را در انتهای اعصاب بر جای بگذارد. در نتیجه همه این موارد فیبرهای سی که در انتهای اعصاب هستند از بین رفته و نوروپاتی رخ می‌دهد.
این آسیب‌های عصبی خود را به‌صورت علائمی حسی نظیر خارش و سوزش و احساس داغ‌شدن در پوست (خصوصاً کف پا)، نمایان می‌کنند. بنابراین عامل این سوزش پا در بیماران دیابتی، آسیب‌های گسترده عصبی در پا می‌باشد.
با علائم سوزش پا در بیماران دیابتی آشنا شوید
یکی از علائم اولیه نوروپاتی‌های ناشی از دیابت، احساس سوزش در پا و بعضاً ازدست‌دادن حس لامسه در این ناحیه است. البته علائم دیگری مانند سوزن‌سوزن‌شدن یا گزگز و یخ‌کردن و بعضاً حتی گرم‌شدن در این ناحیه نیز وجود دارد. در اثر ابتلا به این اختلال حتی لمس پا با یک‌پارچه نرم هم می‌تواند بیمار را دچار احساس ناخوشایندی مانند درد کند.
اگر سوزش و التهاب پا در مریض‌های دیابتی درمان نشود می‌تواند باگذشت زمان اعصاب مختلفی را در بیماران درگیر کند و آن‌ها را از بین ببرد. به همین دلیل علائمی که در فرد بروز می‌کند متفاوت است و بسته به نوع و مقدار آسیب در هر فرد نشانه‌ها مختلفی تجربه می‌شوند.
آسیب به اعصاب حسی
درصورتی‌که اعصاب حسی بیمار آسیب‌دیده باشند فرد دچار بی‌حسی شده یا پای او گزگز می‌کند. بعضاً در پا مچ یا ساق پا دردهایی تجربه می‌شود که بیشتر مشابه سوزش یا تیرکشیدن است. حتی گاه فرد به دلیل بی‌حسی متوجه این نمی‌شود که پا بر روی جسم کوچکی گذاشته است و در نتیجه باعث زخم نیز پای وی می‌شود.
آسیب به اعصاب حرکتی
اگر فرد توان عضلانی خود را ازدست‌داده باشد و دچار ضعف عضلانی باشد، تعادل خود را در راه‌رفتن ازدست‌داده یا پای او تغییر شکل دهد یعنی اعصاب حرکتی او آسیب‌دیده‌اند. این عارضه خیلی شایع نیست، اما درصورتی‌که فرد دیر متوجه این اختلال شود ممکن است تغییر شکل پای او باعث شود تا در اثر ساییدگی انگشتان در کفش، پا زخم شود. چون بیمار دچار بی‌حسی است نیز از آن غافل است و زمانی متوجه این عارضه می‌شود که دیر شده است.
آسیب به اعصاب اتونومیک
در شرایطی که پوست پا ترک‌خورده یا پای بیمار دچار خشکی باشد یعنی اعصاب اتونومیک که غدد عرق پوست را کنترل می‌کنند دچار آسیب شده‌اند.
چگونه می‌توان سوزش پا در بیماران دیابتی را تشخیص داد؟
اولین اقدامی که برای درمان و کنترل سوزش پا باید انجام داد، تشخیص علت آن است، برای این کار بهتر است ابتدا به نزد یک متخصص ارتوپد مراجعه کنیم، زیرا در بیشتر موارد علت سوزش پا مشکلات ارتوپدی نظیر آسیب‌های سیاتیکی هستند.
پزشک برای یافتن علت این عارضه و تشخیص اینکه عامل به‌وجودآورنده آن دیابت است یا مشکلات ارتوپدی، پس از بررسی شرح‌حال و تاریخچه بیمار، معاینات بالینی را انجام می‌دهد. رفلکس‌های پا سنجیده می‌شود، توانایی بیمار در احساس لمس مورد ارزیابی قرار می‌گیرد و بررسی می‌شود که آیا فرد تماس‌های سطحی و سبک را احساس می‌کند یا خیر. در صورت نیاز ممکن است آزمایش‌های عصبی نیز انجام شوند.
پس از آنکه پزشک ارتوپد مطمئن شد که عامل این علائم مشکلات ارتوپدی نیستند، شما را به متخصصین مربوطه ارجاع می‌دهد. دلیل اینکه تشخیص این بیماری با تأخیر انجام می‌شود این است که فیبرهای سی کوچک‌ترین بخش در انتهای هر عصب هستند، در نتیجه برخی آزمایش‌های مانند EMG یا هدایت عصبی نتیجه را منفی گزارش می‌کنند. آنچه می‌تواند تشخیص درست نوروپاتی باشد، بیوپسی پوست است. راه‌های احتمالی دیگری که برای تشخیص سوزش و التهاب پا در مریض‌های دیابتی انجام می‌گیرد به شرح زیر هستند:
- تست مونو فیلامنت: در این شیوه الیافی از جنس نایلون که بسیار نرم هستند به پوست مالیده می‌شوند. این الیاف که مونو فیلامنت نام دارند میزان حساسیت بیمار به لمس و حس لامسه را مشخص می‌کنند. افراد مبتلا به آسیب‌های عصبی ممکن است نتوانند تماس این الیاف ریز را با پوست خود احساس کنند.
- تست حسی: در این روش پزشک بررسی می‌کند که آیا اعصاب بیمار به محرک‌هایی مانند لرزش یا تغییر دما پاسخ می‌دهد یا خیر.
- الکترومیوگرافی: به این آزمایش سوزنی نیز گفته می‌شود و به‌عنوان روش تکمیلی برای هدایت عصبی در نظر گرفته می‌شود. وظیفه این تست آن است که تخلیه الکتریکی که در عضلات تولید می‌شود را اندازه‌گیری کند.
- تست اتونومیک: این روش فشارخون را در حالات مختلف اندازه‌گیری می‌کند. در ضمن تعیین می‌کند که آیا میزان تعریق استاندارد است یا استاندارد نیست.
چه درمان‌هایی برای سوزش پا در بیماران دیابتی توصیه می‌شود؟
بی‌شک اولین قدمی که در درمان سوزش پا یا کف پا در بیماران مبتلا به دیابت باید مورد توجه قرار گیرد کنترل سطح قند خون آنان است. بااین‌حال لازم است اقداماتی برای کاهش علائم جانبی همچون سوزش پا انجام شود. این اقدامات در دو سطح حرفه‌ای و خانگی قابل‌بررسی خواهند بود:
درمان حرفه‌ای
یکی از اصلی‌ترین اقداماتی که متخصص برای درمان این بیماری انجام می‌دهد این است که با کمک برخی داروها سعی در تسکین نشانه‌های دردناک دارد. در برخی موارد از یک دارو و گاه ترکیبی از چند دارو برای رفع احساس درد و سوزش یا گزگز کردن استفاده می‌شود. گاه ممکن است در کنار دارو، کفش مخصوص توصیه شود و برای کنترل قند خون رژیم غذایی یا ورزش‌های خاصی را برای بیماران در نظر بگیرند. داروهایی که پزشک برای توقف سوزش و التهاب پا در مریض‌های دیابتی تجویز می‌کند به شرح زیر است:
داروی ضدتشنج
اولین اقدام تجویز داروهایی است که برای بیماران مبتلا به صرع و تشنج تجویز می‌شود. این داروها قادر هستند که درد عصبی را نیز کاهش دهند. پره گابالین یا گاباپنتین جزو گزینه‌های مطرح در این زمینه محسوب می‌شوند.
داروی ضدافسردگی
داروهایی که برای مقابله با افسردگی تجویز می‌شود خاصیت کاهندگی درد عصبی را نیز دارند. برخی از این داروها حتی برای افرادی که دچار افسردگی نیستند هم قابل‌تجویز هستند. داروهای سه حلقه‌ای مانند آمی‌تریپتیلین، نورتریپتیلین و دزیپرامین می‌توانند دردهای خفیف تا متوسط عصبی را کنترل کرده و آرام کنند. مشکل تمرکز، خواب‌آلودگی، یبوست و خشکی در دهان از جمله عوارض آزاردهنده این داروها می‌باشد. از طرفی اگر در هنگام تغییر وضعیت مانند ایستادن پس از درازکشیدن دچار سرگیجه شدید طبیعی است. (اگر برای مدتی طولانی از این داروها استفاده می‌کنید، نباید آن‌ها را به یکباره کنار بگذارید)
مهارکننده نوراپی‌نفرین
یک از داروهای ضدافسردگی مهارکننده نوراپی‌نفرین هستند، این داروها خاصیت درمان و تسکین دردهای عصبی را نیز دارا هستند. بااین‌حال نسبت به گروه قبلی عوارض کمتری دارند. دولوکستین اولین گزینه است و پس از آن ونلافاکسین نیز می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.
لازم است ذکر کنیم که مصرف خودسرانه هرکدام از داروهای ذکر شده می‌تواند عواقب و عوارض جبران‌ناپذیری را به همراه داشته باشد.
دیگر روشهای درمانی برای کمک به رفع سوزش پا
روشهای درمانی دیگری نیز وجود دارد که می‌تواند به‌صورت موازی در کنار درمانهای کلینیکی به بیمار کمک کند تا علائم وی کم‌تر شده و از پیشرفت بیماری نیز جلوگیری کند. بااین‌حال بهتر است برای استفاده از این روش‌ها حتماً با پزشک خود مشورت کنید تا تداخلی ایجاد نشود. این روشهای جایگزین به شرح زیر هستند:
- روش TENS: درمان TENS یا تحریک الکتریکی عصب از طریق پوست می‌تواند یکی از راه‌هایی باشد که مانع از رسیدن سیگنال درد به مغز می‌شود. در این شیوه تکانه‌های الکتریکی بسیار ریزی را به کمک الکترودهایی که روی پوست چسبیده شده به مسیرهایی می‌رسانند که در نظر دارند. این روش بی‌خطر و بدون درد است؛ اما برای همه بیماران به یک اندازه جواب نمی‌دهد.
- طب سوزنی: در این روش سوزن‌های بسیار ظریفی در برخی نقاط مخصوص بدن وارد شده و در نتیجه باعث تسکین درد و علائم دیگر می‌شوند. این شیوه برای نوروپاتی هیچ عارضه جانبی‌ای ندارد اما نتیجه آن در یک جلسه مشاهده نمی‌شود و بهتر است چند جلسه این روش را امتحان کنید.
- فیزیوتراپی: یکی دیگر از روشهای مرسوم فیزیوتراپی است که به بهبود گردش خون کمک کرده و می‌تواند باعث شود تا بیمار درد کمتری را احساس کند. این روش در کنار دارودرمانی موثر خواهد بود.
- درمانهای خانگی: اولین عامل در کنترل سوزش پا در بیماران دیابتی مراقبت‌های خود فرد است. رعایت چند نکته ساده به بیمار کمک می‌کند تا از پیشرفت این اختلال جلوگیری کند. بی‌شک هیچ فردی جز خود بیمار قادر به کنترل سطح قند خون خود نخواهد بود. اما می‌توان برای کاهش علائم از روشهای خانگی کمک گرفت.
از سوزش پا در بیماران دیابتی چگونه پیشگیری کنیم؟
بهترین کار این است که همیشه با یک سبک زندگی سالم و صحیح از خودمان مراقبت کنیم تا هرگز دچار هیچ مشکلی نشویم، رعایت برخی از نکات ساده که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم. کمک می‌کنند تا احتمال بروز دیابت و عارضه جانبی سوزش و التهاب پا در مریض‌های دیابتی به حداقل مقدار خود رسیده و یا اگر هم وجود دارند، شدت آن‌ها کاسته و تا حدودی مهار شوند.
بهترین کار این است که قبل از ابتلا به بیماری، سالانه برای معاینه به پزشک مراجعه کنید و پس از تشخیص نیز به‌صورت مرتب تحت‌نظر باشید تا پیشرفت اختلال نوروپاتی تحت کنترل پزشک قرار گیرد. در معاینات دوره‌ای ابزارهای خاصی وجود دارند که به پزشک کمک می‌کنند تا علاوه بر اندازه‌گیری و بررسی قند خون، میزان حساسیت اعصاب محیطی پای بیمار نیز بررسی شوند.
توصیه می‌کنیم اگر سابقه بیماری قند در خانواده خود را دارید، همیشه و به‌صورت منظم سطح قند خون خودتان را کنترل کرده و آن را پایش کنید.
استفاده از کفش‌ها و دمپایی‌هایی که دارای پنجه راحت و البته جلوبسته باشد می‌تواند باعث شود پا در برابر ضربه محافظت شود. بهتر است حتی در خانه نیز از کفش‌های راحت استفاده کنید تا فشار را از پای خود بردارید. کفش‌ها باید کاملاً جادار باشند و به‌هیچ‌عنوان پاهای شما را تحت‌فشار قرار ندهند. از طرفی نباید آن‌قدر بزرگ و جادار باشند که پا درون آن بلغزد. سعی کنید حتی‌‌الامکان کفش نوک‌تیز یا پاشنه‌بلند نپوشید و از کفش‌های سبک استفاده کنید. کفش‌هایی با الیاف مناسبی که جریان هوا را به پوست پاهای شما می‌رسانند.
بهتر است جوراب‌هایی که می‌پوشید همیشه تمیز و نخی و مناسب باشد تا به دلیل عبور هوا پا تاول نزند.
بهتر است خودتان هر روز پاهایتان را بررسی کنید تا در صورت بروز زخم به‌سرعت به دنبال درمان آن باشید. پاهای خود را تمیز نگه دارید و مرتب به آن کرم بزنید. هر روز پاهایتان را با آب گرم بشویید و سپس به‌خوبی خشک کنید. ترجیحاً از شوینده‌های ساده برای شستشوی پاهای خود استفاده کنید.
اگر هرگونه زخم، میخچه، خراش، تاول یا پینه در پای خود دیدید بلافاصله به پزشک مراجعه کنید. اگر به‌پای‌خود کرم یا وازلین می‌زنید مطمئن شوید که معطر نباشند. در بین انگشتان نگذارید رطوبت جمع شود و آنجا را همیشه خشک نگه دارید.
ناخن‌های پا را همیشه صاف و بدون زاویه و البته کوتاه نگه دارید و درصورتی‌که زاویه داشت از سوهان برای صاف‌کردن آن استفاده کنید تا وارد گوشت پا نشوند. مدام تحت‌نظر ارتوپد و متخصص باشید و پای خود را کنترل کنید، گاه پزشک با کمک روشهای دیگری مانند تصویربرداری وضعیت استخوان‌های بیمار را بررسی می‌کند.
بیمار نیز بهتر است با مشاهده هرگونه علائم غیرعادی در پاهای خود مانند زخم‌هایی که بهبود پیدا نمی‌کنند یا به سمت عفونی‌شدن پیش می‌رود با پزشک مشورت کند. درصورتی‌که پای بیمار دچار میخچه یا پینه شده بود لازم است متخصص آن را معاینه کند.
سخن پایانی
تاکنون حتماً به‌خوبی می‌دانید که اصلی‌ترین و شایع‌ترین عامل بروز سوزش پا در بیماران دیابتی چیست و چگونه ایجاد می‌شود. اگر دچار دیابت هستید و یا سابقه ابتلا به این بیماری را در خانواده خود دارید، زمانی که در پاهای خود (خصوصاً کف پا)، احساس سوزش می‌کنید لازم است حتماً به یک متخصص مراجعه. تا از وضعیت خود مطمئن شوید.
همچنین اگر مبتلا به دیابت نبوده و یا سابقه ابتلا به این بیماری را در خانواده خود ندارید اما سوزش پا را تجربه می‌کنید، می‌توانید برای شروع به یک متخصص مراجعه کنید. فراموش نکنیم که عدم پیگیری و درمان سوزش کف پا و دیابت اشتباه بوده و می‌تواند عوارض و پیامد‌های بسیار جدی همچون آسیب‌های عصبی را به دنبال داشته باشد.
سوزش پا در دیابت تنها یک علامت ساده نیست؛ زنگ خطری است که اعصاب شما در حال نابودی است! اگر امروز اقدام نکنید، فردا ممکن است با زخم‌های غیرقابل‌درمان یا قطع عضو روبرو شوید. در کلینیک تخصصی ما، با روشهای پیشرفته و تجهیزات مدرن، به شما کمک می‌کنیم قبل از رسیدن به مراحل خطرناک، درد را کنترل و عوارض را متوقف کنید. همین حالا برای معاینه و درمان تخصصی اقدام کنید. سلامت پاهایتان سرمایه آینده شماست!
