یکی از شایعترین مشکلاتی که گریبانگیر سالمندان میشود، ورم پا است که میتواند علل مختلفی داشته باشد. درمان خانگی ورم پا در سالمندان مانند ماساژ، روغنهای گیاهی، آب و نمک و… باید متناسب با علت ورم انتخاب شود. شاید فکر کنید که ورم پا در سالمندان فقط باعث درد و محدودیت حرکتی میشود؛ اما بر خلاف تصور شما، این مشکل میتواند به مشکلات خطرناکتری همچون آسیبدیدگی اعصاب و عضلات، درد و عفونت شدید، تحلیل و فروپاشی استخوان، نارسایی قلب و کلیوی و نیاز به قطع عضو منجر شود. بنابراین در صورت تداوم ورم و عدم بهبود کامل آن با درمانهای خانگی باید برای تشخیص دلیل ورم به پزشک مراجعه کنید.
اما، برای ورم پا به چه دکتری مراجعه کنیم؟ راهکارهای درمان خانگی میتوانند به تسکین و بهبود ورم کمک کنند. ما در این مقاله، شما را با بهترین درمانهای خانگی آشنا میکنیم تا برای بهبودی کامل آماده شوید.
علل ایجاد ورم پای سالمندان
ورم پا که به آن ادم (Edema) نیز میگویند، اغلب ناشی از تجمع مایعات در بافتهای نرم پا ایجاد میشود و کهولت سن میتواند نقش پررنگی در تداوم و افزایش احتمال ایجاد آن داشته باشد. سالمندان بهدلایل بسیاری از معرض دچار شدن به این مشکل قرار دارند. ورم پا امکان دارد بهصورت بدون درد و مزمن ایجاد شود. در بسیاری از موارد سالمندان توانستد با درمانهای خانگی ورم پا را درمان کنند و بسیاری از موارد وجود دارد که درمانهای خانگی تسکین ورم کارساز نبودند. دلیل این امر، این است که علت ایجاد ورم پا در سالمندان در این شرایط، صرفاً به پا مربوط نیست و دلیل پیچیدهتری دارد. بنابراین شما پیش از انتخاب بهترین درمان خانگی لازم است که علت ایجاد ورم در پاهایتان را بدانید و متناسب با علت درمان را انتخاب کنید. در ادامه این مقاله، شایعترین دلایل ایجاد ورم پا در سالمندان را توضیح میدهیم.
دیابت
با افزایش سن افراد بیشتر در معرض ابتلا به دیابت و دچار شدن به ورم پا قرار میگیرند. احتمال آسیبدیدگی عروق خونی در سالمندان دیابتی زیاد است و این بهدلیل اثرات سطح بالای قند خون بر رگهای خونی است. در نتیجه این امر، جریان خون در پاها کاهش مییابد و سالمندان در معرض دچار شدن به ورم پا قرار میگیرند. علاوه بر این، دیابت منجر به آسیبدیدگی اعصاب محیطی میشود و این امر کاهش حس در پاها را در پی دارد. نوروپاتی دیابتی یکی دیگر از عواملی است که بهدلیل عدم احساس زخمها و آسیبها، احتمال تجمع مایعات و ورم در پاها را افزایش میدهد.
از طرفی دیگر، دیابت میتواند منجر به مشکلات کلیوی شود. با مشکلات کلیوی مایعات بدن تعادل خود را از دست میدهند و در بسیاری از مواقع در بافتهای پا حبس میشوند و متورم شدن مچ، ساق و روی پا را در پی دارند. همچنین سالمندان دیابتی بیشتر در معرض خطر ابتلا به عفونتهای گوناگون قرار دارند و عفونتها نیز ورم پا را در پی دارند و منجر به مشکلات جدیتری میشوند.
عدم تحرک و اضافه وزن
سالمندان بهدلیل اینکه بیشتر در معرض ابتلا به بیماریهای مزمن و محدودیتهای حرکتی قرار دارند، اغلب تحرک خود را از دست میدهند و بهمدتهای طولانی مینشینند. این کاهش تحرک عضلات پا را تضعیف میکند و با غیرفعال بودن آنها، فشار خون در عروق مویرگی و سیاهرگی افزایش مییابد. همین امر هم برای تجمع مایعات و ورم مزمن پا کافی است. نشستن و ایستادن طولانیمدت نیز میتواند باعث ورم پا شود. در این وضعیت فشار زیادی به عروق خونی وارد میشود و چیزی مانع جریان خون میشود.
عدم تحرک از طرفی دیگر میتواند به اضافه وزن منتهی شود که خود دلیل دیگر بر ورم کردن پاهای سالمندان است. اضافه وزن مستقیماً بر عروق خونی تاثیر منفی میگذارد و با افزایش فشار به عروق خونی، موجب افزایش احتمال ایجاد ورم مزمن در پا میشود. همچنین چاقی خطر ابتلا به بیماریهای قلبی را افزایش میدهد که خود دلیلی دیگر بر ایجاد ورم پا در سالمندان است. گمان میرود که اغلب سالمندانی که اضافه وزن دارند، تغذیه سالم و مقوی ندارند و با مصرف نمک و چربی زیاد، خود را در معرض فشار خون بالا و ایجاد ورم در پاها قرار میدهند.
اختلالات لنفاوی
ایجاد ورم بهدلیل انباشت و تجمع مایعات است. ورم پا از علائم مستقیم و اصلی اختلالات لنفاوی است. چرا که سیستم لنفاوی مسئولیت جمعآوری و تخلیه مایعات اضافی بافتهای بدن را برعهده دارد و هر گونه اختلال در عملکرد این سیستم میتواند منجر به انباشت مایعات و ورم در پا شود. همچنین اگر سالمندان فعالیت بدنی کافی نداشته باشند، عضلات پاها پمپاژ مایع لنفاوی را بهدرستی انجام نمیدهند و احتمال تجمع مایعات لنفاوی در پاها را افزایش میدهد. حالا، چه چیزی باعث اختلالات لنفاوی میشود؟ برخی بیماریها مانند دیابت و اختلالات قلبی عملکرد سیستم لنفاوی را مختل میکنند و بر خطر ایجاد ورم مزمن در پاهای سالمندان نقش دارند.
بیماریهای کلیوی
کلیهها مسئول تخلیه مایعات اضافی در بدن هستند و با ابتلا به بیماریهای کلیوی، فرایند تخلیه مایعات با اختلال مواجه میشود و سالمندان بهاحتمال فراوان به ورم پا دچار میشوند. علاوه بر این، بیماران کلیوی ممکن است فشار خون بالا نیز داشته باشند و این امر نیز در ایجاد ورم پا موثر است. همچنین با اختلال در تعادل الکترولیتهایی مانند پتاسیم و سدیم، که بیماران کلیوی به آن دچار هستند، تجمع مایعات و ورم پا در پی خواهد بود. نارسایی کلیهها باعث میشود که مواد زائد و سموم دفع نشوند و در بدن ماندگار شوند. این امر منجر به مشکلات عروقی و ورم پا میشود.
سندرم نفروتیک نیز مشکلی است که از اختلالات کلیوی نشأت میگیرد و تاثیرات آن در بدن باعث میشود که پروتئین آلبومین که باید در بدن تجزیه شود، از طریق ادرار دفع شود. آلبومین پروتئینی است که از تجمع مایعات جلوگیری میکند و آخرین سد دفاعی در برابر ایجاد ورمها محسوب میشود و کاهش آن افزایش احتمال ایجاد ورم پا در سالمندان را در پی دارد.
مشکلات عروقی
مشکلات عروقی از اصلیترین دلایل ایجاد ورم مچ، ساق و روی پا در سالمندان است و میتواند بدون درد باشد؛ اما مشکلات جدیتر و محدودیت حرکتی زیادی را در پی دارد. آترواسکلروز یکی از اختلالات عروقی است که باعث سخت و باریک شدن عروق خونی میشود و با کاهش جریان خون باعث ایجاد ورم پا میشود. علاوه بر این، انسداد عروق که در بین سالمندان شایع است با ایجاد کردن سطحی مانع در مسیر جریان طبیعی خون، باعث تجمع مایعات در پاها و ورم میشود.
همچنین با افزایش سن، دریچههای وریدی دچار ضعف میشوند و خون در مسیر برگشت از پاها به قلب دچار اختلال میشود. همین امر برای جمع شدن خون و افزایش فشار به عروق پاها کافی است. همچنین با فشار طولانیمدت به پاها، عروق پاها دچار انبساط میشوند و احتمال ورم افزایش مییابد. بنابراین اگر شغلتان ایجاد میکند که مدت طولانی را بایستید یا بنشینید، در معرض اختلالات عروق پا و ورم قرار دارید.
بیماریهای قلبی
نارسایی قلبی و اختلالات مربوط به عملکرد قلب بهطور مستقیم و غیرمستقیم بر ایجاد ورم پا نقش دارند. در مواقعی که قلب نتواند خون کافی را بهطرزی موثر پمپاژ کند، تجمع خون در اندامهای تحتانی، مخصوصاً پاها در پی خواهد بود.¬ این تجمع خون نیز منجر به احتباس مایعات در بافتها و ایجاد ورم پا میشود. همچنین اختلالات قلبی بر عملکرد کلیهها نیز تاثیر منفی میگذارند و با کاهش جریان خون در کلیهها، سدیم و آب بیشتری در اندامها باقی میماند و پاها به ورمهای مزمن و تشدیدشونده دچار میشوند.
آریتمی قلب که یکی از مشکلات شایع قلب است، به وضعیتی اطلاق میشود که ضربان قلب مختل شده و پمپاژ خون بهطور موثر انجام نمیشود. این امر نیز میتواند موجب به ایجاد ورم در پاها شود. مشکلات دریچهای قلب و نارسایی وریدی مزمن، که با افزایش سن محتمل هستند، منجر به ضعف دریچههای وریدی میشوند. در این حالت دریچههای وریدی توانایی خود را در هدایت خون به قلب از دست میدهند و احتمال ایجاد ورم در پاها را افزایش میدهند.
عفونتهای پوستی و سلولیت
عفونتهای پوستی مانند سلولیت، منجر به التهاب و ورم در ناحیه آسیبدیده میشوند. سلولیت یکی از عفونتهای باکتریایی است که معمولاً در لایههای عمیق پوست و بافتهای زیرین ایجاد میشود و باعث ورم، قرمزی و درد در ناحیه عفونی میشود. همچنین، عفونتی مانند سلولیت باعث کاهش مقاومت عروق خونی در برابر نشت و نفوذ مایعات به بافتها میشود. بدن در این شرایط عفونی، واکنش نشان میدهد و با آزادسازی مواد التهابی، ورم در پای سالمندان را بهدنبال خواهد داشت. همچنین، عفونت ممکن است در جریان خون اختلال ایجاد کند و موجب کاهش آن شود که این نیز در افزایش و تشدید ورم پای سالمندان تاثیرگذار است.
التهاب و آرتریت
آرتریت که منجر به التهاب مفاصل و بافتهای اطراف آن میشود، باعث افزایش تجمعیافتگی مایعات در نواحی ملتهب میشود و ورم پا در سالمندان را بهدنبال دارد. بسیاری از سالمندان ورم بدون درد پا را تجربه میکنند؛ اما اگر این ورم ناشی از آرتریت باشد، احتمالاً با درد و محدودیت حرکتی همراه است.
اختلالات هورمونی
یکی از مهمترین اختلالات هورمونی کمکاری تیروئید است. تیروئید مسئولیت تولید هورمونهایی را برعهده دارد که در تنظیم متابولیسم و مدیریت مایعات بدن نقش دارند. اگر تیروئید به کمکاری و ضعف دچار شود، هورمونهای لازم تولید نمیشوند و احتباس مایعات در بافتهای پا در پی خواهد بود. علاوه بر این، با افزایش سن، سالمندان تحت تاثیر تغییرات هورمونی مانند کاهش سطح هورمونهای جنسی استروژن و تستوسترون هستند. این تغییرات بر سیستم عروقی و متابولیسم عروقی تاثیر میگذارد و میتواند منجر به ورم پا در سالمندان شود.
عوارض برخی از داروها
برخی از داروها باعث تجمع و احتباس مایعات در بافت پا میگردند. بهویژه داروهای فشار خون، داروهای هورمونی و داروهای ضدافسردگی چنین عوارضی را دارند. داروهای فشار خون که مسدودکننده کانالهای کلسیم هستند، با گشاد کردن عروق خونی و کاهش فشار خون، میتوانند منجر به تجمع مایعات شوند. داروهای هورمونی نیز تعادل مایعات بدن را بر هم میریزند. همچنین داروهای ضدافسردگی مانند نورتریپتیلین عوارض جانبی مشابهی با داروهای فشار خون و داروهای هورمونی دارند و در گردش خون تغییراتی ایجاد میکنند که مستقیماً منجر به متورم شدن پاهای سالمندان میشوند.
کمپرس سرد؛ از اولین راهکارهای درمان خانگی ورم پا در سالمندان
در بسیاری از موارد متورم شدن مچ، ساق و روی پای سالمندان را میتوان با کمپرس سرد تسکین داد. این روش مخصوصاً زمانی که تورم ناشی از آسیبدیدگی بافتها، التهاب و فشار زیاد و خستگی ناشی شده باشد، کاربرد دارد. پیشنهاد میشود گه کمپرس سرد را بهمدت 15 تا 20 دقیقه، چند بار در روز، بهطور غیرمستقیم روی ورم قرار دهید تا بهترین نتیجه حاصل شود. در ادامه کاملتر توضیح میدهیم که کمپرس سرد در درمان ورم پا چه نقشی دارد:
- کاهش التهاب و تسکین درد: کمپرس سرد موجب به منقبض شدن عروق خونی میشود و از این طریق به کاهش التهاب و درد کمک میکند. انقباضی که در عروق خونی ایجاد میشود و باعث کاهش خونرسانی و کاهش ترشح مایعاتی که منجر به تورم شدهاند، میشود.
- تسریع روند بهبودی: کمپرس سرد خونرسانی به ناحیه آسیبدیده را کاهش میدهد و موجب به افزایش جریان خون در بافتهای اطراف میشود. این امر موجب به تغذیه سلولها و تسهیل روند بهبودی میگردد. مخصوصاً سالمندان که اغلب به ضعف گردش خون دچار هستند، میتوانند از فواید این روش بهرهمند شوند.
- کاهش فشار بر بافتها و عروق خونی: کمپرس سرد فشار بر بافتهای متورم را کاهش میدهد و از آسیب بیشتر و تشدید تورم جلوگیری میکند.
شستوشوی پا با آب و نمک
آبنمک بیش از آنچه تصور میکنید، برای کاهش و تسکین ورم پا تاثیرگذار است. نمک خاصیت جذبکنندگی دارد و میتواند مایعاتی که در بافتها تجمع یافتهاند را جذب کند. همچنین نمک دریا و نمک اپسوم حاوی منیزیم است و این امر باعث میشود که برای کاهش التهاب و درد موثر باشد. علاوه بر این، شستوشوی پای سالمندان در آب گرم که با نمک ترکیب شده است، میتواند منجر به بهبود گردش خون شود و برای سالمندانی که دچار ضعف گردش خون هستند، مفید است.
حرکات و تمرینات ورزشی
عدم تحرک در ایجاد ورم پا و تشدید آن نقش پررنگی دارد. ورزش و تمرینات فیزیکی میتواند بهعنوان یکی از بهترین روشهای درمان خانگی ورم پا در سالمندان شناخته شود؛ البته بهشرط اینکه بهدرستی انجام شوند. فعالیتهای بدنی منظم مانند پیادهوی و تمرینات ملایم با بهبود گردش خون، موجب به تخلیه شدن مایعات اضافی از بافتها پا میشود. همچنین شما با تقویت عضلات میتوانید به تخلیه مایعات کمک کنید. همچنین برخی حرکات ورزشی پا میتوانند برای کاهش فشار بر عروق خونی پاها مفید باشند. این امر میتواند از تشدید ورم جلوگیری کند و بهتدریج در رفع آن کمک کند. همچنین شما با تعادل وزن بدن میتوانید فشار بر روی عروق را کاهش دهید.
انجام دادن حرکات کششی بهطور منظم میتواند انعطافپذیری مفاصل را افزایش دهد و موجب به کاهش تنش در پاها شود که میتواند افزایش جریان خون در بافتها و کمک به رفع ورم را در پی داشته باشد. در ادامه برخی از ورزشهای مناسب را معرفی میکنیم:
- توپ تنیس: روی صندلی بنشینید و یک توپ تنیس زیر کف پای متورم قرار دهید و بهمدت یک دقیقه توپ را در زیر پاها حرکت دهید.
- کشیدن دستها به عقب: بنشینید و دستها را به عقب بکشید و سینه را به جلو. با این حرکت قفسه سینه باز میشود و با تنفس عمیق تنشها و فشارها از روی عروق خونی کاهش مییابد.
- بالا آوردن پاها: روی لبه پله بایستید و برای تقویت عضلات ساق پا پاشنه پا را بالا بیاورید.
- حرکت دادن انگشتان پا: بنشینید و انگشتان پای خود را بهسمت بالا حرکت دهید.
نقش رژیم غذایی در درمان خانگی ورم پا در سالمندان
شاید جوانان بهدلایل دیگری جز تجمع مایعات و مشکلات گردش خون به ورم پا دچار شوند، اما در اغلب مواقع سالمندان به این دلیل با ورم پا درگیر هستند. خب. باید بدانید که رژیم غذایی مقوی و سالم نقش بسیار موثری در بهبود گردش خون و تخلیه مایعات دارد. برای مثال، سالمندان تنها با کاهش مصرف نمک میتوانند از احتباس بیشتر مایعات و تشدید ورم جلوگیری کنند. همچنین مصرف ویتامینهای D و E و مواد معدنی، بهدلیل خواص ضدالتهابی و غنی بودن از آنتیاکسیدان، میتواند بسیار در کاهش ورم و رفع تدریجی آن کارساز باشد. همچنین سالمندان باید روزانه بهمقدار کافی پروتئین مصرف کنند تا با بهبود وضعیت عمومی از بروز ورم جلوگیری شود. علاوه بر همه اینها، نوشیدن آب کافی در روز به دفع مواد زائد کمک میکند و منجر به بهبود ورم پا میشود.
در ادامه به برخی از مواد غذایی موثر در رفع ورم پای سالمندان اشاره میکنیم:
- پیاز: پیاز ضدالتهاب است و مصرف آن و استفاده موضعی از آن میتواند برای کاهش ورم موثر باشد.
- خیار: خیار پر از مواد معدنی و آب است و میتواند به دفع سموم و کاهش ورم کمک کند.
- سرکه سیب: سرکه سیب ضدالتهاب است و به کاهش درد و تورم کمک میکند.
- زنجبیل: زنجبیل برای بهبود گردش خون و کاهش احتباس مایعات در بافتهای پا موثر است.
- آب لیمو: مصرف روزانه آب لیمو میتواند برای دفع سموم از بدن موثر باشد.
- آلوئهورا: آلوئهورا با خاصیت ضدالتهابی خود میتواندذ به کاهش ورم کمک کند. اگر ژل این گیاه را با روغن نارگیل ترکیب کنید، میتوانید به بهبود گردش خون نیز کمک کنید.
- نعناع: مصرف نعناع میتواند کمک بهسزایی در بهبود گردش خون داشته باشد.
ماساژدرمانی؛ از بهترین روشهای خانگی درمان ورم پای سالمندان
ماساژ باعث افزایش جریان خون در ناحیه متورم پا میشود و همین امر برای کاهش تجمع مایعات و انتقال بهتر اکسیژن و مواد مغذی به بافتها موثر است. اگر سالمندان تورم پا را با درد تجربه میکنند، ماساژدرمانی میتواند نقش بهسزایی در تسکین درد ایفا کند. در این روش میتوان با کاهش تنش عضلانی و تحریک اعصاب، بافتها را به ترمیم آماده کرد. همچنین ماساژدرمانی منظم میتواند بهتدریج باعث افزایش انعطافپذیری مفاصل شود و علاوه بر کاهش ورم به بهبود عملکرد حرکتی کمک کند. همچنین در برخی موارد شدید، سالمندان تورم پا را با زخم و عفونت تجربه میکنند. ماساژ میتواند احتمال آسیبدیدگی پوستی را کاهش دهد و از ایجاد زخم و آسیبهای احتمالی جلوگیری کند.
آیا مصرف خیار در رفع ورم پای سالمندان موثر است؟
حدود 95 درصد خیار را آب تشکیل داده است و مصرف آن برای هیدراته نگه داشتن بدن بسیار موثر است. با خاصیت آبرسانی خیار، دفع سموم تسهیل خواهد شد و از احتباس مایعات در بافتهای پا جلوگیری میشود. علاوه بر این، خیار بهعنوان یک ماده غذایی ادرارآور شناخته میشود و میتواند به دفع مایعات و مواد زائد از طریق ادرار کمک کند. برای بهرهمندی از این خواص خیار میتوانید علاوه بر خوردن آن، حلقههای نازکی از خیار ببرید و سپس حلقهها را روی ناحیه متورم قرار دهید. سپس با یک باند شل خیار را روی ناحیه متورم ببندید و بهطور منظم برای 20 دقیقه از آن استفاده کنید.
چه روغنهایی به کاهش ورم پا در سالمندان کمک میکنند؟
روغنهای طبیعی بسیار میتوانند برای کاهش ورم پا موثر باشند و یکی از بهترین روشهای درمان خانگی ورم پا در سالمندان بهشمار میرود. در ادامه به برخی از این روغنهای موثر را معرفی میکنیم:
- روغن اسطوخودوس: این روغن آرامشبخش خاصیت ضدالتهابی نیز دارد و میتواند برای کاهش ورم و درد کمککننده باشد.
- روغن نارگیل: این روغن به حفظ رطوبت پوست کمک میکند و میتواند در تسکین دردهای مفصلی موثر باشد.
- روغن زنجبیل: این روغن با خاصیت ضدالتهابی قوی، به کاهش درد و التهاب ورم پای سالمندان کمک میکند و برای مشکلات مفصلی نیز مناسب است.
- روغن کرچک: این روغن میتواند با خواص ضدالتهابی خود به کاهش ورم پاها و بهبود جریان خون موثر باشد.
- روغن نعناع فلفلی: این روغن دارای خاصیت خنککننده و ضدالتهابی است که به تسکین درد و ورم پاها کمک میکند.
- روغن سرو: این روغن برای رفع گرفتگی عضلات، بهبود گردش خون و کاهش التهاب و درد موثر است و میتواند یکی از بهترین گزینههای درمان خانگی ورم پا در سالمندان باشد.
- روغن آووکادو: آووکادو سرشار از ویتامین E است و خاصیت ضدالتهابی دارد. بنابراین روغن و ژل آن میتواند بسیار برای تسکین درد و التهاب موثر باشد.
- روغن مر (مرمکی): این روغن برای کاهش التهاب و بهبود گردش خون موثر است و با خاصیت آنتیاکسیدانی خود به رفع ورم پا کمک میکند.
- روغن زیتون: روغن زیتون منبع غنی آنتیاکسیدان است و استفاده از آن میتواند التهاب را بهخوبی رفع کند و به بهبود گردش خون منجر شود.
سخن پایانی
راهکارهای درمان خانگی ورم پا در سالمندان بسیار متنوع و گوناگون است. اما نکته این است که شما باید پیش از آزمایش کردن راهکاهای درمانی در خانه، علت ورم پای خود را تشخیص دهید. ورمهای پا ناشی از تجمع مایعات در بافتهای نرم پا ایجاد میشوند. مشکلات قلبی، کلیوی، مشکلات کبدی، اختلالات هورمونی، مشکلات عروقی، اضافه وزن، دیابت و… علاوه بر تحت فشار بودن عروق خونی پا، میتوانند موجب به متورم شدن زانو، مچ، ساق و روی پا شوند. بنابراین شما باید بهفکر درمان این اختلالات و مشکلات باشید. درمانهای خانگی رایج و موثر ورم پا در سالمندان متناسب با علت ایجاد آن، عبارتند از روغنهای گیاهی، حمام نمک، تغذیه مقوی و سرشار از خواص ضدالتهابی، ماساژ، حرکات ورزشی و…
ما در کلینیک دکتر میر، در کنار شما هستیم تا شما را در سوالی که درباره درمان ورم پا در سالمندان دارید، راهنمایی کنیم. شما میتوانید با برقراری تماس با ما و رزرو نوبت، درمانهای تخصصی و بیبرگشت درمان پا را انتخاب کنید تا بهبودی کامل شما تضمین شود.