ورم پا در دوران بارداری به‌ویژه در ماه‌های پایانی، پدیده‌ای رایج است که اغلب ناشی از افزایش حجم خون، فشار رحم بر وریدهای لگنی و احتباس مایعات در بدن است. با نزدیک‌شدن به زایمان، این ورم ممکن است بیشتر شود، اما در برخی موارد می‌تواند نشانه‌ای از اختلالات جدی مانند پره‌اکلامپسی (مسمومیت بارداری) باشد. ورم یک‌طرفه، همراه با درد، قرمزی یا تنگی نفس باید فوراً بررسی شود. تشخیص تفاوت بین ورم طبیعی و علامت بیماری، نیازمند دقت بالای پزشکی است. اگر شما یا اطرافیانتان با این علامت مواجه هستید و نمی‌دانید برای ورم پا به چه پزشکی مراجعه کنیم، بهتر است ابتدا با متخصص زنان و زایمان مشورت کرده و در صورت نیاز به متخصص داخلی یا قلب ارجاع شوید. در ادامه با علت‌ها و شرایط هشداردهنده بیشتر آشنا خواهید شد.
فهرست مطالب
- از سیر تا پیاز علت ورم شدید پا در هفته های آخر بارداری
- عدم تعادل رژیم غذایی؛ علت تورم پا در پایان بارداری
- وقتی آب کافی نمی‌نوشید
- آب و هوای گرم می‌تواند علت تورم پا در پایان بارداری باشد
- علت ورم زیاد پا در اواخر بارداری؛ ایستادن طولانی مدت
- علت تورم پا در پایان بارداری؛ درباره پره اکلامپسی چه می‌دانید؟
- لخته خون و ارتباط آن با ورم پا در بارداری
- علت تورم پا در پایان بارداری؛ راهکارهای موثر برای درمان
- سخن پایانی
از سیر تا پیاز علت ورم شدید پا در هفته های آخر بارداری
ورم پاها در دوران بارداری رایج است و علت آن تغییرات هورمونی و فیزیولوژیکی در این دوران می‌باشد. سطح مایعات در بدن و نیز سطح پلاسما خون در دوران بارداری به شدت افزایش می‌یابد که نتیجه آن بالا رفتن حجم خون است. در تکمیل توضیحات خود باید به این نکته اشاره کنیم که همیشه بخشی از مایعات بدن، داخل سلول‌ها باقی می‌ماند تا سلول‌ها بتوانند
کار خود را انجام دهند. مابقی مایعات در جایی بیرون از سلول‌ها انباشته می‌شوند و بدین ترتیب اکسیژن به قسمت‌های مختلف از بدن می‌رسد، مواد زاید به نحو بهتری از بدن دفع می‌شود (پاکسازی) و در نهایت میزان الکترولیت‌ها متعادل‌تر می‌شود.
رحم و دیگر اعضا سیستم تولید مثل در بانوان، در طول دوران بارداری نیاز بیشتری به اکسیژن‌رسانی و پاکسازی دارند. بالا رفتن حجم پلاسما در واقع پاسخی است به این نیاز. در سه ماهه آخر بارداری که اندازه‌ی رحم بیشتر شده (در بزرگترین حالت خود قرار دارد.) میزان پلاسما به شدت افزایش می‌یابد و این باعث ایجاد ورم می‌شود. به طور خلاصه، ورم از مهمترین عوارض دوران بارداری بویژه سه ماه پایانی است.
مایعات بدن در طول بارداری افزایش می‌یابد و سطح سدیم نیز بیشتر و بیشتر می‌شود. همانطور که می‌دانید سدیم، یکی از موثرترین عناصر بدن است که چگونگی جذب آب و پردازش آن توسط بدن را متاثر از آن است. وقتی سطح سدیم خون در بدن افزایش می‌یابد، (حتی افزایش جزئی) زنان باردار احساس می‌کنند ورم دارند و پاهایشان پف کرده است. البته علت تورم پا در پایان بارداری به همینجا ختم نمی‌شود؛ تغییرات هورمونی که در دوران بارداری شاهد آن هستیم، مقاومت دیواره عروق را کاهش می‌دهد و خاصیت نفوذناپذیری این دیواره را بیشتر و بیشتر می‌کند.
علت ورم پا در سه ماه ابتدایی بارداری
ورم دست و پا در بارداری، اغلب در ماه‌های آخر به سراغ خانم‌ها می‌آید. معمولاً در چند ماهه اول بارداری خبری از ورم نیست و پاها حالت طبیعی خود را دارند. اگر ورم در سه ماهه اول اتفاق بیفتد، دلیل آن بالا رفتن هورمون پروژسترون است که فرایند هضم را تحت تاثیر قرار می‌دهد و کند می‌کند. در این مواقع، علی رغم اینکه هنوز جنین برآمدگی خاصی روی بدن ایجاد نکرده، فرد دچار نفخ می‌شود و و کمی پف در پاها، دست‌ها و صورت خود احساس می‌کند. ورم سه ماه اول بارداری اگر همراه با سردرد، سرگیجه و خونریزی باشد، باید به پزشک مراجعه کرد.
علت ورم پا در در سه ماه دوم بارداری
هفته‌ی چهاردهم بارداری، یعنی شروع سه ماهه دوم که با قدم گذاشتن به ماه چهارم آغاز می‌شود. مشاهده ورم پا در خانم‌هایی که زیاد روی پای خود می‌ایستند و یا این ۳ ماه را در گرمای هوا سپری می‌کنند، غیرطبیعی نیست. این ورم که در اثر بالا رفتن حجم خون و افزایش مایعات اتفاق افتاده، با روش‌هایی که در ادامه می‌گوییم، کاهش می‌یابد.
همانطور که می‌دانید حجم خون در بدن در زمان بارداری، ۵۰ درصد بیشتر از همیشه است. از طرفی انباشت مایعات، به منظور حفاظت از جنین ضروری است. در اثر این ورم، کفش‌ها تنگ می‌شوند، انگشتر، انگشت را اذیت می‌کند اما این مایع، بدن را نرم می‌کند تا آماده‌ی زایمان شود.
علت ورم پا در سه ماه آخر بارداری
ورم دست و پا در هر ماه از بارداری رخ می‌دهد اما وقوع آن در سه ماهه سوم رایج‌تر است. با آغاز هفته بیست و هشتم بارداری، به ۳ ماه سوم می‌رسیم. علت ورم پاها در ماه 8 بارداری فقط تجمع مایعات نیست. در ماه‌های آخر بارداری، جنین رشد کرده، رحم بسیار سنگین شده و گردش خون از پاها به طرف قلب، به کندی انجام می‌شود. البته این عارضه خطرناک نیست و فقط آزاردهنده است.
با نزدیک شدن به هفته‌ی چهلم، انگشتان پا، مثل سوسیس‌های کوچک به نظر می‌رسند. اگر ورم پا، با درد زیاد همراه باشد، باید به پزشک مراجعه کرد. دکتر فیزیوتراپ پا، دستورالعمل‌هایی را برای کاهش ورم دست و پا در ماه 8 بارداری به بیمار خواهد داد.
عدم تعادل رژیم غذایی؛ علت تورم پا در پایان بارداری
عدم تعادل رژیم غذایی، یکی از عوامل موثر در ایجاد ورم بخصوص در ماه‌های آخر بارداری است. استفاده بی‌رویه از موادی مثل نمک در این دوران، باعث احتباس مایعات شده و بر رگ‌ها فشار می‌آورد. بغیر از غذاهای شور، مصرف کافئین،
غذاهای فراوری شده حاوی روغن‌های ترانس، غلات تصفیه شده، سیب زمینی سرخ کرده و… در ایجاد ورم پا در ماه ۸ بارداری، بی‌تاثیر نیست.
متخصصین زنان و زایمان، همواره به خانم‌های باردار توصیه می‌کنند که آب فراوان بنوشند. آب، سموم و مواد زائد را از بدن دفع می‌کند و مانع از احتباس مایعات می‌شود. (پیش‌تر گفته بودیم جمع شدن آب در بدن علت تورم پا در پایان بارداری است)
استفاده از بعضی غذاها، فعالیت کلیه‌ها را افزایش می‌دهد. به عبارت ساده باعث می‌شود شما بیشتر نیاز به دفع ادرار داشته باشید و آب و مواد اضافی بیشتری از بدن‌تان خارج شود. سبزیجاتی مثل کرفس، جعفری و شاهی، لوبیا سبز، میوه‌ها بخصوص مرکبات، انگور، آناناس، چغندر، کدو تنبل و… از جمله مواد غذایی مفید برای بهبود عملکرد کلیه هستند. زنان باردار می‌توانند به غذاهای خود سیر و پیاز اضافه کنند تا خون به بهترین شکل در بدن‌شان جریان یابد و دمای آن کاهش پیدا کند.
پتاسیم از مواد معدنی مفید برای مقابله با ورم پا در ۸ ماه آخر بارداری است. پتاسیم به تعادل شیمیایی مایعات در بدن کمک می‌کند و بهره مندی از آن در دوران بارداری ضروری است. با توجه به افزایش ۵۰ درصدی حجم خون در دوران بارداری، دریافت بیش از ۴۵۰۰ میلی گرم پتاسیم در طول روز برای زنان اهمیت زیادی دارد. سبزیجات، میوه ها، لبنیات، ماهی و گوشت قرمز سرشار از پتاسیم اند. استفاده از مواد غذایی با خاصیت آنتی اکسیدانی را نباید فراموش کرد. طبق بررسی ها، دریافت مقادیر کافی از ویتامین ای و ث، در مقابله با ورم پا موثر است.
چگونه مصرف قهوه باعث ورم دست و پا در ماه 8 بارداری می‌شود؟
البته نه فقط قهوه، هر کافئین دیگری می‌تواند علت تورم پا در پایان بارداری باشد. مصرف متعادل و به اندازه‌ی قهوه و کافئین در دوران بارداری، ضرری ندارد اما باید بدانید که استفاده بیش از حد از آن، می‌تواند سلامت جنین را به خطر بیاندازد.
کافئین ورم پا ماه آخر بارداری را تشدید می‌کند و با دفع بیش از حد ادرار، یک پیام به بدن می‌رساند که مایعات باید در بدن نگه داشته شود. احتباس مایعات از مهمترین عوامل ورم پا در طول بارداری است.
وقتی آب کافی نمی‌نوشید
ننوشیدن آب کافی، ساده‌ترین علت ورم شدید پا در ماه‌های آخر بارداری است. همانطور که می‌دانید آب اضافی بدن در طی روز، در پایین‌ترین بخش‌های بدن جمع می‌شود؛ مخصوصاً اگر به مدت طولانی بر روی پا بیاستید و یا هوا گرم باشد. با نوشیدن آب کافی، این آب اضافی به عنوان ماده‌ای زائد از بدن دفع می‌شود و خون جریان تازه‌ای می‌یابد.
از طرفی فشار رحم (رحمی که تا زمان زایمان در حال رشد است) بر گردش خون در پاها تاثیر می‌گذارد و باعث می‌شود مایعات در قسمت‌های مختلف از پا بویژه مچ و قوزک‌ها جمع شود. اگر آب کافی به بدن نرسد، روند تجمیع مایعات ادامه می‌یابد و ورم شدت می‌یابد.
آب و هوای گرم می‌تواند علت تورم پا در پایان بارداری باشد
همانطور که گفتیم، ورم یکی از نشانه‌های مربوط به بارداری است که اکثر بانوان تجربه‌ی آن را دارند. یکی از دلایل ورم شدید پا در ماه‌های آخر بارداری، تشدید فشار بر رگ‌ها است. در واقع وقتی عروق تحت فشار قرار می‌گیرند، ورم رخ می‌دهد. همچنین احتباس آب در بدن، می‌تواند عامل تورم باشد. این دو (افزایش فشار بر رگ‌ها و جمع شدن آب در بدن) با بالا رفتن دما شدت می‌یابند. به همین دلیل به زنان باردار توصیه می‌شود که در معرض گرمای هوا قرار نگیرند و دمای بدن خود را متعادل نگه دارند. بغیر از آب و هوای گرم، خستگی نیز رگ‌ها را تحت فشار قرار می‌دهد و آب را در بدن نگه می‌دارد. دوری از خستگی و زندگی در هوایی نه چندان گرم، از شدت ورم پا ماه آخر بارداری می‌کاهد.
علت ورم زیاد پا در اواخر بارداری؛ ایستادن طولانی مدت
بدن زنان در دوران بارداری، نسبت به عوامل محیطی حساس‌تر است. هرچه جلوتر می‌رویم و به ماه‌های پایانی نزدیک‌تر می‌شویم، ترشح هورمون ریلکسین در بدن افزایش می‌یابد و مفاصل و عضلات تحت تاثیر قرار می‌گیرند. عوارض ایستادن طولانی مدت بر روی پاها، از همین نقطه آغاز می‌شود.
هورمون ریلکسین، باعث نرم شدن رباط‌های بدن می‌شود و اینجاست که رباط‌ها دیگر نمی‌توانند مثل ساق از مفاصل حمایت کنند. در نتیجه دامنه‌ی تحرک استخوان‌ها در طول مفاصل بیشتر شده و اعصاب این نواحی تحت فشار قرار می‌گیرد. از سوی دیگر، شکمی که حالا بزرگ شده، باعث تغییر مرکز ثقل بدن و تشدید فشار بر ستون فقرات خواهد شد.
ورم پا ماه آخر بارداری، یکی از عوارض ایستادن‌های طولانی مدت است که بسیاری از خانم‌ها آن را تجربه کرده اند. اگر به هر دلیلی در دوران بارداری دچار ورم شدید، باید بدانید که ایستادن روی دوپا وضعیت شما را بدتر می‌کند.
علت تورم پا در پایان بارداری؛ درباره پره اکلامپسی چه می‌دانید؟
پره اکلامپسی نیز می‌تواند علت تورم پا در پایان بارداری باشد. البته از آنجایی که ابتلا به آن در زنان باردار شایع نیست، نباید از بابت آن نگران بود و با مشاهده هر نوع ورمی اینطور نتیجه گیری کرد که عارضه پره اکلامپسی رخ داده است؛ با این حال نباید خطر ابتلا به آن را هیچ دانست.
آنطور که آمارها نشان می‌دهد، ۵ درصد از زنان باردار، دچار پره اکلامپسی می‌شوند. این عارضه، معمولاً بعد از هفته ۲۰ بارداری رخ می‌دهد و ورم، افزایش فشار خون و وجود پروتئین در ادرار، از نشانه‌های آن است.
با توجه به پیامدهای ناگوار پره اکلامپسی برای مادر و جنین، توجه به نشانه‌های این بیماری و اقدام به موقع برای درمان آن اهمیت زیادی دارد. در این بیماری، سطح آنزیم‌های کبدی دچار مشکل می‌شود و سطح پلاکت در خون کاهش می‌یابد؛ این دو از نشانه‌های آزمایشگاهی پره اکلامپسی است که تشخیص آن را برای پزشک ممکن می‌کند.
ورم ناشی از پره اکلامپسی، در دست ها، صورت و بویژه نواحی اطراف چشم اتفاق می‌افتد و با گذر زمان شدت می‌یابد. ورم گوده گذار (یعنی ورمی که وقتی انگشت خود را روی آن فشار می‌دهید، رد فرورفتگی بر روی آن باقی می‌ماند) می‌تواند علامت این بیماری باشد.
این نوع ورم، با درد شکم، سردرد دائمی، افزایش وزن، مشکلات تنفسی و تغییرات بینایی همراه است. ما به زنان باردار توصیه می‌کنیم که با مشاهده ورم در کنار این علائم، حتماً به مراکز درمانی مراجعه کنند.
لخته خون و ارتباط آن با ورم پا در بارداری
یکی از موارد نگران کننده علت ورم شدید پا در ماه‌های آخر بارداری، لخته خون است. همانند آنچه درباره پره اکلامپسی گفتیم، این وضعیت به ندرت اتفاق می‌افتد و نباید با مشاهده هر نشانه‌ای از ورم، نگران بود. باید بدانید که نوع ورم و نشانه‌هایی که دارد، تعیین کننده علت آن است. ورم ناشی از لخته خون، علائمی دارد که با نشانه‌های ورم عادی در دوران بارداری متفاوت است.
نتیجه تحقیقات نشان می‌دهد بارداری، ریسک ترومبوز وریدهای عمقی یا همان لخته خون در پاها، لگن و ران را تا ۵ برابر افزایش می‌دهد. این افزایش خطر، از ابتدا تا انتهای بارداری و حتی تا هفته ۱۲ بعد از زایمان هم وجود دارد.
لخته خون یا DVT، عارضه‌ای جدی است که باید فوراً درمان شود. در غیر این صورت، خطر آمبولی ریه که عارضه‌ای کشنده است، دور از انتظار نیست. البته همانطور که گفتیم، هر ورمی را نباید ناشی از لخته خون دانست و نگران شد. ورمی که در اثر لخته خون به وجود آمده، معمولاً یکی از پاها را درگیر می‌کند و با درد شدیدی همراه است. به علاوه تندرس، قرمزی و گرمی نیز همراه با آن ایجاد می‌شود. اگر زنی باردار، در کنار ورم این نشانه‌ها را هم داشته باشد، باید فوراً به پزشک مراجعه کند و فرصت را برای درمان از دست ندهد.
علت تورم پا در پایان بارداری؛ راهکارهای موثر برای درمان
در قسمت‌های قبل درباره علت تورم پا در پایان بارداری مفصلاً توضیح دادیم. آشنایی با چرایی ورم در بارداری اهمیت زیادی در یافتن راه حل درمان این عارضه دارد. درواقع شما باید بدانید سرچشمه‌ی این ورم کجاست تا بتوانید روش‌هایی را برای درمان آن پیدا کنید. خب بپردازیم به روش‌های درمان ورم پاها:
- مصرف نمک را به حداقل برسانید: کاهش مصرف نمک در دوران بارداری، یکی از تاثیرگذارترین راهکارهای درمان ورم پاها است. با وجود نمک، بدن آب اضافی را دفع نمی‌کند و آن را نگه می‌دارد. بهتر است از مصرف نمک زیاد بپرهیزید و غذاهای فراوری شده و کنسروی نخورید. این نوع غذاها، بیشترین میزان نمک را دارند و برای ورم پاها اصلاً خوب نیستند.
- آب فراوان بنوشید: شاید به نظرتان عجیب باشد اما نوشیدن آب به مقابله با ورم بارداری کمک می‌کند. همانطور که قبلا هم گفتیم، ورم پا ناشی از تجمع آب در پاها است. براین اساس ممکن است بدن شما در مواقعی احساس کمبود آب داشته باشد و به همین دلیل بخشی از مایعات را برای جبران ذخیره نماید.
- بیش از حد از کافئین استفاده نکنید: مصرف کافئین در دوران بارداری، ممنوع نیست. البته به شرطی که در استفاده از آن زیاده روی نکنید و فقط گاه به گاه بنوشید. آنطور که به نظر می‌رسد، کافئین ورم پا در دوران بارداری را افزایش می‌دهد.
- استراحت کنید و در حین آن پاها را بالا بیاورید: دوران بارداری، یک دوره طلایی در زندگی مادران است که با ذوق و شوق فراوان، خود را برای تولد نوزاد آماده می‌کنند. می‌دانیم که هزاران فکر در سر دارید و یک دنیا تلاش می‌کنید اما حتماً زمانی را برای استراحت اختصاص دهید، بنشینید، پاهایتان را بالا بیاورید و اجازه دهید آن میزان مایعاتی که در طی روز در پای شما انباشته شده، حرکت کند.
- بدن‌تان را خنک نگه دارید: اگر ماه‌های آخر بارداری شما با فصل پاییز همزمان شده، بیشتر مراقب باشید. در ساعات گرم، اگر امکان دارد در خانه بمانید. از انجام ورزش‌های سخت اجتناب کنید و خود را خنک نگه دارید.
- لباس راحت و گشاد بپوشید: پوشیدن لباس‌های تنگ در دوران بارداری توصیه نمی‌شود. با پوشیدن لباس تنگ به ویژه در نواحی کمر، اطراف مچ دست و مچ پا، ورم پاها بیشتر می‌شود. این لباس ها، مانع از گردش خون درست در بدن خواهند شد.
- سایر اقدامات: بغیر از آنچه تا بدینجا گفته شد، ماساژ دادن پاها، پیاده روی و شنا کردن، خوابیدن (رو به پهلوی چپ) و استفاده از کفش‌های استاندارد و راحت به کاهش ورم پا در ماه ۸ بارداری کمک می‌کند.
سخن پایانی
علت ورم شدید پا در هفته های آخر بارداری معمولاً به افزایش فشار رحم بر عروق تحتانی، تغییرات هورمونی و احتباس مایعات مربوط می‌شود. بدن در این مرحله خود را برای زایمان آماده می‌کند و تغییرات فیزیولوژیک، گردش خون و لنف را تحت تأثیر قرار می‌دهد. با این حال، همه ورم‌ها طبیعی نیستند. اگر تورم به‌صورت ناگهانی، نامتقارن، یا همراه با سردرد، تاری دید، افزایش فشار خون یا درد شکم ظاهر شود، می‌تواند علامت پره‌اکلامپسی باشد؛ وضعیتی خطرناک که نیاز به بررسی فوری دارد. گاهی نیز لخته خون در پا (ترومبوز ورید عمقی) موجب ورم شدید یک‌طرفه می‌شود که با درد و قرمزی همراه است. در چنین شرایطی، مراجعه به پزشک الزامی است. استفاده از جوراب‌های مخصوص بارداری، استراحت با بالا نگه‌داشتن پاها، کاهش مصرف نمک و پیاده‌روی سبک، می‌توانند به کاهش ورم کمک کنند. با این حال، نباید هیچ ورم غیرعادی را ساده گرفت. نظارت پزشکی در هفته‌های پایانی بارداری نه‌تنها برای سلامت مادر، بلکه برای اطمینان از وضعیت جنین اهمیت حیاتی دارد. پیگیری به‌موقع می‌تواند از بروز عوارض جدی جلوگیری کند.
